NOWE TECHNOLOGIE W REHABILITACJI OSÓB JĄKAJĄCYCH SIĘ


Jąkanie jest wadą wymowy przejawiającą się zaburzeniem płynności mowy na skutek skurczów mięśni biorących udział w mowie. Podczas mówienia jąkanie może przejawiać się jako powtarzanie części słów, powtarzanie części zdania lub przedłużone wymawianie niektórych głosek. W czasie mówienia mogą występować skurcze mięśni twarzy, szyi, tułowia lub kończyn, zwane współruchami.

Nasilenie jąkania zależy od wielu czynników: stopnia znajomości tematu. o którym mówi jąkający się. od tego. z kim rozmawia i od jego samopoczucia. Jąkanie zazwyczaj nasila się. gdy osoba mówi na temat, którego nie zna. lub przy rozmowie z osobą nieznaną (choć nie jest to regułą), przy wymawianiu czyjegoś imienia, przy rozmowie przez telefon, w sytuacji stresowej (np. rozmowa ze zwierzchnikiem lub wystąpienie przed publicznością).

Jąkanie słabnie lub zanika przy mowie powolnej, monotonnej, rytmicznej przy szepcie, śpiewie, recytacji z pamięci, gdy jąkający się mówi razem z inną osobą, gdy mówi sam do siebie, mówi z innym akcentem lub obniża wysokość głosu.

Około 5-15% dzieci jąka się w pewnym okresie swojego rozwoju. Wraz z dojrzewaniem częstość ta spada do ok. 1 % u starszych dzieci w szkole podstawowej i szkole średniej. Przypuszcza się. że jąka się ok. 1% dorosłych.

Jąkanie najczęściej pojawia się w wieku 2-7 lat. Może zdarzyć się. że pojawia się w wieku szkolnym. Rzadko jąkanie pojawia się po raz pierwszy w życiu u osoby dorosłej.

Wśród 2- i 3-latków liczba jąkających się dziewczynek i chłopców jest równa. Im starsze dzieci, tym większa przewaga chłopców. Wśród osób dorosłych 80% jąkających się stanowią mężczyźni. Nie jest jasna przyczyna tego zjawiska.

Przyczyny jąkania nie są dostatecznie poznane. Istnieje wiele teorii usiłujących wyjaśnić przyczyny tego zaburzenia.

czynniki emocjonalne - wielu autorów podkreśla, że jąkanie często pojawia się w momencie, gdy dziecko przeżywa duże napięcie emocjonalne lub po silnych przeżyciach psychicznych, np. jąkanie często pojawia się w okresie, gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole.

utrwalanie się błędów - "błędne koło": niektórzy eksperci uważają, że jąkanie powstaje wskutek utrwalania się zwyczajnych błędów i zaburzeń płynności mowy. które występują u dzieci w okresie, gdy rozwija się mowa. Zazwyczaj dziecko potrafi samo się poprawić i kontynuować rozmowę. Jednak niektóre dzieci wpadają w "błędne koło", usiłując powiedzieć wyraz lub zdanie w sposób poprawny, co powoduje napięcie mięśni uczestniczących w mowie i stres emocjonalny.

uwarunkowania genetyczne: odkryto dotąd 3 geny odpowiedzialne za występowanie jąkania. W przypadku osoby jąkającej się istnieje trzykrotnie większe prawdopodobieństwo, że również ktoś w jej rodzinie jąka się. niż dla ogółu populacji. Jednakże badania nie wyk jąkanie może być dziedziczone.

zaburzenia neurologiczne

zaburzenia lateralizacji

Ostrzegawczym objawem sugerującym pojawienie się jąkania jest zaobserwowanie. że dziecko "walczy" o wydobycie z siebie słowa, co może przejawiać się podwyższeniem wysokości głosu, przerwami w oddychaniu lub wyciągnięciem języka. Dziecko jest sfrustrowane faktem, że nie może płynnie mówić. Pojawiają się dodatkowe ruchy, takie jak mruganie oczami, ruchy głową lub grymasy twarzy. Dziecko może rozwinąć w sobie strach przed mówieniem, może unikać pewnych słów lub dźwięków w obawie przed jąkaniem. W przypadku "fizjologicznej" niepłynności mowy te objawy wysiłku i napięcia nie są obserwowane.

Jeśli u dziecka pojawiają się objawy jąkania, powinno być ono zawsze zbadane przez specjalistę. Około 65% jąkających się dzieci poniżej 4 roku życia "wyrasta" z jąkania, nawet bez terapii. Jednak po ukończeniu tego wieku prawdopodobieństwo samoistnego ustąpienia objawów znacznie spada.

Jąkanie staje się tym bardziej uporczywe, im dłużej dziecko pozostaje bez odpowiedniej terapii. Nie leczone odpowiednio wcześnie jąkanie u dziecka może odbić się niekorzystnie na całym jego życiu.

W terapii jąkania u dzieci stosuje się dwie metody. Pierwszą jest działanie pośrednie, mające na celu zmianę postawy rodziców. Uczy się ich. aby nie mówili do dziecka zbyt szybko, nie przerywali mu, łagodzili napięcie emocjonalne dziecka, nie krytykowali go, nie próbowali "pomagać" mu w mówieniu.

Najważniejszą rolę odgrywa jednak terapia bezpośrednia, mająca na celu nauczyć dziecko płynnego mówienia oraz usunąć lęk przed mówieniem za pomocą różnego rodzaju ćwiczeń. Bardzo ważny jest udział rodziców w terapii i wykonywanie ćwiczeń również w domu.

W terapii można stosować także specjalne programy komputerowe. W terapii jąkania od ponad 30 lat stosowane są różnego rodzaju urządzenia elektroniczne. Najpopularniejsze jest urządzenie wykorzystujące sprzężenie zwrotne z opóźnieniem sygnału (delayed auditory feedback DAF).

DAF sprawia, że pacjent słyszy swój własny głos przez słuchawki z opóźnieniem ułamka sekundy.

Metoda ta jest efektywna u dzieci w wieku szkolnym i u osób dorosłych.

Kolejną metodą jest sprzężenie zwrotne z przesunięciem częstotliwości (frequency-shifted auditory feedback - FAF). Pacjent słyszy przez słuchawki swój własny głos, lecz podwyższony lub obniżony, zazwyczaj o ok. pół oktawy. FAF jest często stosowany razem z DAF. gdyż metody te zwiększają nawzajem swoją skuteczność. Unikalne urządzenie wykorzystujące jednocześnie DAF i FAF jest stosowane w terapii jąkania w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu. Jest ono niewielkich rozmiarów, co umożliwia pacjentom korzystanie z niego w codziennych sytuacjach.

U 85% jąkających się pacjentów Kliniki Zaburzeń Głosu i Mowy Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu stwierdzono poprawę płynności mówienia przy zastosowaniu tego urządzenia.

Cyfrowy korektor mowy jest jednym z elementów programu terapeutycznego opracowanego przez pracowników Kliniki Zaburzeń Głosu i Mowy Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu Elementami tego programu są: ćwiczenia z cyfrowym korektorem mowy. ćwiczenia logopedyczne, terapia psychologiczna oraz stymulacja audio-psycho-lingwistyczna. która wpływa m. in. na poprawę samokontroli mówienia u pacjentów jąkających się. Przeprowadzone badania wskazują, że po 6 miesiącach terapii prowadzonej we dług tego programu uzyskano statystycznie istotną poprawę płynności mówienia u 96% pacjentów.

Nowe technologie w leczeniu zaburzeń słuchu, głosu i mowy
materiały prasowe - Warszawa, wrzesień 2002

Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu
01-943 Warszawa, ul. Pstrowskiego
tel./fax (0...22) 835 52 14
rejestracja(0...22) 835 13 77,835 63 80
http://www.ifps.org.pl/
rejestracja@ifps.org.pl

Konsultacje medyczne on-line
http://www.ifps.org.pl/
http://www.telezdrowie.pl/
Poniedziałek - piątek: 14.00 - 15.00