AFAZJA
(diagnoza i leczenie wg Łurii)
Oprac.
Władysław Pitak
ZABURZENIA
W NADAWANIU MOWY
1.
Zaburzenia motoryczno-dośrodkowe ( aferentne)
(utrata lub niedokształcenie somestetycznych wzorców głosek)
czyli trudności w artykułowaniu głosek spowodowane brakiem
czucia ułożenia narządów
mowy - brak analizy i syntezy sygnalizacji z obwodu o aktualnej
pozycji narządów mowy.
przyczyna : uszkodzenie okolicy skórno-kinestetycznej (
czucie powierzchowne
i głębokie ) w dolnej części okolicy
zaśrodkowej (postcentralnej), leżącej
ku tyłowi od Bruzdy Rolanda (wieczko
ciemieniowe).
Uwaga! Zaburzenia motoryczne u dzieci określa się
terminem ALALIA
lub DYSLALIA MOTORYCZNA w zależności od stopnia
rozwoju mowy
i trudności w jej przyswajaniu.
Objawy:
1. Ruchomość narządów mowy zachowana, chory może
jeść i krzyczeć
2. Brak umiejętności wykonywania ruchów
potrzebnych do mówienia
3. Trudności artykulacyjne występują zarówno w
mowie samodzielnej,
jak i przy powtarzaniu
4. Zachowana kontrola słuchowa (popełniane
pomyłki są zauważane
przez chorego, który długo poszukuje
prawidłowego układu artykulacyjnego)
5. W wypadkach cięższych - niemożność
artykułowania jakiejkolwiek głoski
6. W wypadkach lżejszych lub w stadium
cofania się zaburzeń -wyrazy
wymawiane są z trudem i są zniekształcane ,
np. zamiana głosek różniących
się jedną cechą artykulacyjną
(dźwięczne-bezdźwięczne, ustne- nosowe)
miejscem artykulacyjnym lub stopniem
zbliżenia narządów mowy .
Te same błędy popełniane są w pisaniu i
czytaniu (paragrafie i paraleksje).
Terapia:
1.
Proste ćwiczenia oddechowe połączone z dmuchaniem.
2.
Przekształcanie dmuchania w głoski szczelinowe:
f - przyciskając dolną wargę do górnych
siekaczy,
s - „dmuchając ” przez zbliżone
zęby,
x ( h, ch) - chuchając na lusterko
3.
Dmuchanie połączone z wytwarzaniem głosu przy zamkniętych wargach
,np. m - łączenie
z samogłoskami : a , e, i, o, u, y, ( np.
ma-me-mi-mo-mu-my )
4.
Ćwiczenia narządów mownych ( warg i języka) . Zaburzona kinestezja
narządów mowy
może być w pewnym stopniu zastąpiona przez doznania wzrokowe,
dotykowe i czuciowe
górnej powierzchni dłoni, np. czucie wibracji krtani, siły
powietrza wychodzącego z ust.
Uwaga:
- przy głoskach wargowych
( p,b,m,) można demonstrować układ
warg bez wytwarzania
dźwięku,
- przy głosce m -
przyłożyć palec do skrzydełka nosa
- naukę wymowy łączyć z
pisaniem i czytaniem,
- w nauczaniu głosek, przy
których wymawianiu nie jest
widoczny układ języka
można posługiwać rysunkiem przedsta-
wiającym schematycznie
zasadnicze układy narządów mowy
5.
Ćwiczenie głosek najbardziej zróżnicowanych pod względem
artykulacyjnym i
akustycznym ( p , k , s , r , m )
6.
Ćwiczenie głosek miękkich i twardych, bezdźwięcznych i dźwięcznych
( ś, ź , ć, dź,
sz , ż , cz ,dż , s , z , c , dz , ń - n , t - d , p - b , f- w
, k - g , )
Uwaga : w niektórych
wypadkach głoski można reedukować
wypowiadając je
szeptem.
7.
Realizowanie głosek w wyrazach i zdaniach.
8.
Ćwiczenia słuchowej analizy dźwięków :
- określanie liczby głosek w wyrazie,
- nazywanie głosek w nagłosie ,
śródgłosie i wygłosie,
9.
Ćwiczenia analizy wzrokowo-literowej :
- pisanie dyktanda
- przepisywanie z jednoczesnym ,
głośnym wymawianiem sylab
( ćwiczenie kinestezji
oralnej)
2.
Zaburzenia motoryczno-odśrodkowe ( eferentne )
(utrata wzorców ruchowych wyrazów i schematów zdań)
czyli częściowa lub całkowita utrata płynności mowy
spowodowana zaburzeniami
eferentacji - sygnalizacji odśrodkowej.
przyczyna: uszkodzenie dolnych części okolicy
przedruchowej ( tylnej trzeciej części
dolnego zakrętu czołowego ) czyli
Ośrodka Broca
Uwaga ! Trudności w nauczeniu się płynności mowy u dzieci
na skutek tych samych
przyczyn określa się terminem ALALIA lub DYSLALIA
MOTORYCZNA.
Objawy: Zaburzona płynność mowy na skutek bezwładności
analizatora ruchowego
1. Trudności przy przechodzeniu od jednego
elementu mowy do następnego
( głoski, sylaby, wyrazu) mimo, że poszczególne
artykulacje są prawidłowe
2. Głoski są przestawiane w sylabach, a
sylaby w wyrazach
3. Powtarzanie sylab na skutek perseweracji
(mówiący nie jest w stanie
przejść do następnej sylaby np. wyraz
„samolot” afatyk wypowiada:
„ sa...sa...samo...mo...lot ”
4. Skandowanie , zaburzenia melodii mowy i akcentów.
5. Styl telegraficzny ( w stadium cofania się
zaburzeń) - używanie
rzeczowników w mianowniku liczby pojedyńczej
, nie połączonych
ze sobą składniowo ( agramatyzmy) .
Czasowniki pojawia się później
- w formie bezokolicznika.
6. Zaburzenia w piśmie - analogiczne do zaburzeń
mowy
Terapia :
Ćwiczenia słuchowe i artykulacyjne
( jednocześnie)
1.
Powolne wymawianie i czytanie, z lekkim przeciąganiem samogłosek:
2.
Jednoczesne pisanie wypowiadanych wyrazów ( dokonywanie analizy
dźwiękowej ) ,
dzielenie wyrazów na sylaby , wyodrębnianie pewnych głosek i
określanie ich kolejności:
3.
Pisanie dyktanda - dokonywanie analizy słuchowej i kinestetycznej
pisanych wyrazów,
4.Samodyktando
, czyli przepisywanie lub pisanie z pamięci z jednoczesnym
wypowiadaniem
pisanych wyrazów.
5.
Czytanie z okienkiem ułatwiającym dzielenie wyrazów na sylaby ( w
początkowej fazie
reedukacji.
6.
Nagrywanie wypowiedzi ćwiczącego na taśmie audio-video i
odsłuchiwanie ich , by
dodatkowo ćwiczyć to, co sprawia trudność.
Usuwanie stylu telegraficznego ( także
agramatyzmów)
1.
Pod obrazkami przedstawiającymi proste czynności chory układa zdanie
z wyrazów
napisanych na pojedynczych kartkach , a następnie odczytuje je.
2.
Odbudowa schematu zdania ( podmiot, orzeczenie , dopełnienie ).
3.
Budowanie samodzielne nowych zdań.
4.
Ułatwianie budowania zdań poprzez pytania tak zadane, by zawierały
wyrazy potrzebne do
odpowiedzi.
5.
Uzupełnianie zdań wypowiadanych przez logopedę na temat obrazka.
6.
Układanie zdań z podanymi wyrazami.
7.
Przygotowanie opowiadań ustnych i na piśmie.
3.
Zaburzenia motoryczno-dynamiczne ( czołowe)
( Zaburzenia procesu
tworzenia dłuższych wypowiedzi).
Odmiana zaburzeń motoryczno-eferentnych , zaburzenia mowy
samodzielnej, która staje się ciągiem automatyzmów.
Przyczyna: Uszkodzenie przedniej części płata czołowego lewej
półkuli, znajdującej się
za okolicą Broca ( według Wernickiego :
Transkorowa afazja ruchowa ).
Uwaga ! afazja dynamiczna - utrata nabytych umiejętności
dowolnego sterowania
ośrodkami mowy : dyslalia - niemożność przyswojenia
sobie tej umiejętności.
Objawy:
1. Powtarzanie jest zachowane , także artykulacja
oraz rozumienie
2. Trudność sprawia opowiedzenie jakiegoś faktu , czy
też odpowiadanie
na pytania wymagające samodzielnych sformułowań.
3. Zaburzenie transformacji myślenia ( ma formę
skrótową ) na mowę
głośną, wymagającą swobodnego operowania środkami
językowymi
i zależną od sprawnego współdziałania wszystkich
okolic móżgu.
4. Trudności w znajdowaniu czasowników, zdania bywają
bez orzeczeń,
przeważają w nich rzeczowniki.
Terapia:
( historyjki obrazkowe)
1.
Na podstawie historyjek obrazkowych chory przygotowuje opowiadania
(najpierw z logopedą , a potem samodzielnie):
- pisanie planu,
streszczenia , nowele , opowiadania,
samodzielne listy do
różnych osób.
2.
Ćwiczenia w tworzeniu prawidłowego schematu zdania ( podmiot +
orzeczenie
+ dopełnienie)
3.
Wyszukiwanie odpowiednich spójników do zdań dłuższych ,np. bo,
dlatego, ponieważ , i
4.
Podkorowa afazja ruchowa
zaburzenia typu dysartrycznego , z tym,
że trudności artykulacyjne występuja
przy zachowanej ruchomości narządów mowy.
Zachowana tez jest możliwość
pisania.
Przyczyna: przy uszkodzeniach płata czołowego - uszkodzenia
połączeń okolicy Broca
z okolicą ruchową narządów mownych.
5.
Inne przyczyny zaburzeń nadawania mowy: Utrata kontroli słuchowej
- parafazja głoskowa - zamienianie
głosek podobnie brzmiących na skutek
zaburzeń słuchu fonematycznego
( np.
głosek typu : s, sz, ś lub dźwięcznych i bez-
dźwięcznych)
- parafazja werbalna - przy braku wzorca
słuchowego wyrazu , występuja
odnalezienia prawidłowego wzorca z różnym
skutkiem , np. „ arsze , arsz, arsztof ” zamiast
aresztowali oraz ześlizgiwanie się na wyraz o
podobnym brzmieniu.
- sałatka słowna - nieprawidłowe formy
gramatyczne oraz brak powiązań
znaczeniowych
między wyrazami.
zapominanie wyrazów , zwłaszcza rzeczowników
Oprac. mgr Władysław Pitak, logopeda
e-mail:
logos@logos.pomorze.pl
tel. kom. 600-809-254
|