METODY LECZENIA ANOREKSJI W OŚRODKU TERAPII I TRENINGU OSOBOWOŚCI OTiTO W KOSZALINIETerapia
osób chorych na anorexia nervosa prowadzona jest w formie
ambulatoryjnej. Przy Towarzystwie LOGOS jest Ośrodek Terapii i
Treningu Osobowości OTiTO , gdzie leczeni są pacjenci z jadłowstrętem
psychicznym, którzy:
są zmotywowani do terapii,
nie utracili wagi powyżej 30%,
nie mają zaburzeń metabolicznych i patofizjologicznych,
dysponują wsparciem i opieką ze strony rodziny oraz
przyjaciół.
Efektywna współpraca Towarzystwa z Ośrodkiem wymaga
jednolitej strategii postępowania wobec odmawiającej jedzenia
pacjentki. Szczególnie ważną rolę w tym modelu leczenia pełni
pielęgniarka i dietetyk, na których spoczywa ciężar wprowadzenia
ustalonej dla danej pacjentki diety. Wymaga to od specjalistów i
wolontariuszy sprawowania kontroli zachowania chorej w porze
posiłków i po nich. Kontrola ta musi przebiegać równolegle do procesu
nawiązywania kontaktu terapeutycznego i podejmowania problematyki
indywidualnej oraz rodzinnej.
W leczeniu ambulatoryjnym jadłowstrętu psychicznego, aby
zmniejszyć prawdopodobieństwo nawrotów, programy leczenia mają
charakter kompleksowy i obejmują obok terapii biologicznej różne
formy psychoterapii, które uzupełniają się nawzajem. Do metod
leczenia anorexia nervosa należą:
1.
Leczenie biologiczne.
Leczenie
to ma charakter działania ściśle objawowego, polega ono na
współdziałaniu z lekarzem psychiatrą , dietetykiem i pielęgniarką
środowiskową w zakresie:
Poprawy stanu somatycznego, wyrównania deficytów
energetycznych, niedoborów białkowych, mineralnych i witaminowych.
Zwiększanie wagi przez ustalenie zasad leczenia
dietetycznego, opartych na założeniach technik behawioralnych.
Kaloryczność posiłków początkowo 1200-1500 kcal dziennie, do 3500
kcal docelowo. Tygodniowy przyrost wagi ciała u pacjentek od 0,5 do
1,5 kg tygodniowo.
Farmakoterapii wspomagającej tj. podawanie witamin,
leków uzupełniających zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej. W
przypadkach pojawienia się stanów lękowych, bezsenności, czy zmian
nastroju - skierowanie do lekarza psychiatry w celu włączenia do
leczenia anksjolityków, antydepresantów lub leków nasennych. Ich
wpływ na przebieg schorzenia jest jednak pośredni.
2.
Oddziaływania psychoterapeutyczne.
Terapia behawioralno - poznawcza.
Terapia grupowa.
Terapia skoncentrowana na ciele.
Terapia indywidualna.
Terapia rodzinna.
Terapia
behawioralno-poznawcza
Polega na wynegocjonowaniu z chorym oraz jego rodziną
zasad postępowania dotyczących stopniowego wprowadzania określonych
przywilejów pełniących funkcję wzmocnień pozytywnych. Należy do nich
m.in. uzyskanie większej autonomii przez chorego w rodzinie.
W terapii stosowane są także ograniczenia, jeżeli
pacjentka nie wypełnia warunków kontraktu (nie przybiera na wadze ),
np. leżenie po posiłkach.
Podejście poznawczo - behawioralne w leczeniu
jadłowstrętu psychicznego to oddziaływanie dyrektywne, krótko i
średnioterminowe.
Terapia skoncentrowana na ciele.
Jednym z objawów anoreksji jest lęk przed przytyciem
oraz zaburzona percepcja dot. funkcjonowania swojego ciała. W związku
z tym terapia skoncentrowana na ciele ma dążyć do niwelowania takiego
obrazu siebie, osiągnięcia realnego obrazu własnego ciała a także
jego akceptacji. Tą formą terapii objęci są pacjenci w początkowym
okresie , charakteryzujący się znacznym niedoborem wagi. Zajęcia
rozpoczynają się ćwiczeniami izometrycznymi, polegającymi na zmianie
napięcia mięśni bez zmiany ich długości.
Następnie prowadzone są formy zmodyfikowanego masażu w
parach z zasłoniętymi oraz odsłoniętymi oczami, mającego na celu
doświadczenie wrażeń dotykowych i wzrokowych, doświadczanie struktury
mięśni, grubości tkanki tłuszczowej, odsłoniętych wyrostków kostnych
oraz szorstkości i suchości naskórka - związanych z niedoborem masy
ciała u osoby masowanej i masującej. W końcowym etapie pracy ma
miejsce wymiana spostrzeżeń i odczuć w grupie, związanych z
wykonywaniem ćwiczeń przez chore podczas masażu.
Realizacja tych zadań odbywa się przez wykorzystanie
rozmaitych technik. Do nich należą: relaksacja, ćwiczenia
oddechowe, odgrywanie ról i techniki oparte na elementach
muzycznych.
Ćwiczenia oddechowe (pranajama) mają ułatwić
osiągnięcie relaksacji i przyspieszyć proces uczenia się poznawania
bodźców płynących z ciała. Podczas stosowania treningu zwiększającego
świadomość zmysłów stosuje się dotyk, poprzez który pacjent
doświadcza granic własnego ciała. Budowie realistycznego obrazu
własnego ciała i osoby, służą także ćwiczenia przy lustrze i
nagrania na taśmie wideo.
Pacjenci filmowani są w różnych fazach leczenia, a
potem oglądają nagrania i analizują doznawanie uczuć w związku z
dostrzeganymi zmianami. Rozwijanie umiejętności społecznych
dokonywane jest poprzez zajęcia oparte na elementach asertywności,
psychodramie, oraz zajęciach zespołowych, których celem
jest wspólne rozwiązywanie konkretnych zadań.
Do istotnych metod pracy pacjenta z jego ciałem należy
Bioenergetyka Lowena, tj. praca z mapą ciała i jego obszarami
o zmniejszonej oraz zwiększonej aktywności bioenergetycznej oraz
praca z blokadami ciała, miejscami zwiększonych napięć. Celem tej
terapii jest zwiększenie kontaktu z własnym ciałem i jego obszarami,
a także uświadomienie i przepracowanie blokad (napięć w ciele) oraz
zwiększenie zaufania do własnego ciała.
Zajęcia relaksacyjne mają na celu obniżenie
napięcia mięśniowego i psychicznego, co pociąga za sobą spadek lęku.
Obniżenie poziomu napięcia w trakcie tych zajęć dokonuje się poprzez:
wyobrażenie spokoju i bezpieczeństwa oraz rozładowanie napięcia w
aktywności ruchowej. Treścią sugestii najczęściej stosowanych przez
terapeutę są uczucia ciepła i ciężkości. Wytworzenie odczuć dokonuje
się poprzez sugerowanie pacjentom ciężkości kończyn, potem całego
ciała łączącą się ze zmniejszeniem napięcia mięśni ( trening
autogenny Schultza).
Często stosowana jest technika wyobrażeniowa
(psychocybernetyka Maltza). Terapeuta wybiera także tematy,
które mają ułatwić redukcję napięcia, są to tematy takie jak: dom,
łąka, park, spotkanie z bliską osobą. Stosowane są również techniki
mające na celu rozładowanie napięcia mięśniowego, a tym samym
ogólnego napięcia. Do nich należą ćwiczenia Jacobsona,
polegające na naprzemiennym napinaniu poszczególnych grup
mięśniowych, a następnie powolnym ich rozluźnianiu.
Do drugiej grupy ćwiczeń relaksacyjnych, które niwelują
napięcie należy medytacja wg Swabischa i Siemsa (ćwiczenia
gimnastyczne z elementami jogi). Są to proste układy gimnastyczne
podczas wykonywania, których pacjenci mają koncentrować się na:
zwolnieniu oddechu, pracujących mięśniach i obserwacji pojawiających
się myśli. Joga-medytacja ma korzystny wpływ u osób z jadłowstrętem
psychicznym przez to, że po wykonaniu ćwiczeń odczuwa się uspokojenie
i wyciszenie. Nie ulega przyspieszeniu puls oraz oddychanie. Podczas
ćwiczeń zwanych asanami, zużywa się tylko od 0,8 do 3 kcal na minutę,
czyli jest to minimalne zużycie energii. Podczas stosowania ćwiczeń
wzrasta siła mięśni od 30 do 300% .
Podczas wszystkich ćwiczeń relaksacyjnych terapeuta
stosuje muzykę, która ułatwia odwrócenie uwagi od przeżyć związanych
z lękiem i niepokojem.
Terapia grupowa.
Celem grupy psychoterapeutycznej jest leczenie i
wprowadzenie indywidualnych zmian funkcjonowania jej uczestników.
Terapia grupowa może odbywać się w zespołach jedno lub
niejednorodnych, składających się z osób z zaburzeniami jedzenia
(anorexia, bulimia, niekontrolowane napady jedzenia) lub innymi
zespołami psychosomatycznymi (nerwice, fobie, depresje, itp).
Psychoterapia grupowa stosowana w leczeniu anorexa nervosa
nastawiona jest na:
korygowanie spostrzegania i wyobrażeń dotyczących
własnego ciała, przez informacje zwrotne udzielane przez rówieśników
dotyczące aktualnego wyglądu oraz korzystnej i optymalnej dla
pacjenta wagi.
omawianie sytuacji rodzinnej chorych w grupie, (z
punktu widzenia pacjenta i gdy on sam podejmuje rozmowę), próby
rozwiązywania problemów dotyczących relacji z rodzicami, planowania
przyszłości i samodzielnego podejmowania decyzji.
omawianie sytuacji szkolnej, tj. relacji z
rówieśnikami, problemów związanych z poziomem aspiracji, kosztów
bycia wzorową uczennicą.
Pacjenci
z jadłowstrętem psychicznym odnoszą korzyści z terapii grupowej
poprzez to, że ustalone są specyficzne terapeutyczne cele, takie jak:
poprawienie samooceny lub “podnoszenie wagi uczuć i zachowań”.
Terapia indywidualna.
Ta terapia dostosowana jest do indywidualnych potrzeb
i problemów chorych. Celem jej jest oddzielenie się pacjenta od
dysfunkcjonalnego systemu rodzinnego, załagodzenie poczucia winy oraz
zaangażowanie w osiągnięciu psychoedukacyjnego rozwoju.
Pacjent uczy się zdrowego poczucia kontroli i bardziej
stanowczego wyrażania uczuć oraz problemów. W tej terapii istotne
jest uzyskanie równowagi psychicznej adolescenta, zredukowanie jego
lęku, strachu oraz pomoc w przystosowaniu się do nowych sytuacji.
Terapia rodzinna.
Terapia rodzinna stosowana w leczeniu anorexia nervosa
oparta jest na systemowym rozumieniu rodziny i mechanizmie
powstawania zaburzeń odżywiania się. Stosowana jest także w formie
psychoedukacji dla rodzin pacjentów z zaburzeniami odżywiania, w
czasie której omawiana jest istota choroby, sposoby radzenia sobie
w sytuacji choroby dziecka oraz zapobieganie nawrotom. Na początku
terapii najwięcej czasu poświęca się objawom pacjenta i sposobom, w
jaki rodzina radzi sobie z tą trudną sytuacją.
Do innych zajęć, w których uczestniczą anorektycy należy
muzykoterapia i arteterapia (MUZYKODRAMA)
Arteterapia.
W węższym i częściej używanym znaczeniu odnosi się do
wykorzystania technik plastycznych i ich wyników w terapii i
diagnozowaniu . W szerokim znaczeniu obejmuje ona działania
terapeutyczne za pośrednictwem teatru, muzyki, filmu oraz sztuk
plastycznych (MUZYKODRAMA).
Muzykodrama ma na celu:
Eksplorację konfliktowych treści przeżyć pacjenta lub
nieujawnionych informacji o jego stosunku do siebie i osób
znaczących, np. mój dom, moja rodzina, najsilniejsze wspomnienie,
Pokazanie relacji w różnych ważnych sytuacjach, np.
bezpieczeństwo, zagrożenie, obrona, atak,
Poznanie relacji i przeżyć w kontaktach z ludźmi, np.
„ja” wśród bliskich i obcych, czego oczekują ode mnie
ludzie, co daję ludziom ?
Uświadomienie sobie własnych pragnień, potrzeb i
planów, np. temat idealny partner, wyspa szczęścia, trzy życzenia.
Odreagowanie silnie przeżywanych emocji, trudnych do
ujawnienia wprost, np. mój wróg, co lubię, a co mnie drażni w kimś
bliskim ?
Eksploracja i rozładowanie napięć oraz sytuacji
konfliktowych w grupie, np. nasza grupa, lepienie siebie jako
zwierzęcia.
Muzykodrama odbywa się w atmosferze swobody, aprobaty i
szacunku dla pacjenta. Panuje tu atmosfera zaufania, bo pacjenci nie
czują się obserwowani, podglądani, korygowani, pozwala się choremu
eksponować swoje doznania i uczucia.
W terapii pacjentów z anorexia nervosa stosowany jest
również trening umiejętności społecznych. W grupie umiejętności
społecznych stosowane są różne techniki na przykład: granie ról,
zadania praktyczne i gry. Kluczowymi obszarami, w których
anorektycy potrzebują najwięcej pomocy, są asertywność i pewność
siebie.
Muzykoterapia
aktywna
Muzykoterapia spełnia podobne zadania jak każda z metod
grupowych, tzn: pozwala na odreagowanie emocji, stwarza możliwość
eksploracji istotnych dla pacjentów treści, dostarcza wiedzy o sobie,
ma również cele estetyczne, wzbogaca wrażliwość i wyobraźnię .
Muzykoterapia odbywa się w osobnym, wyciszonym
pomieszczeniu. Muzykoterapeuta każdorazowo świadomie wybiera
określony program muzyczny, korzystając z wyobrażeń muzycznych bądź
sugerując określone tematy aktywności muzycznej. W tej formie terapii
najbardziej przejawia się nastrój i atmosfera panująca w grupie.
Często pacjenci odreagowują burzliwie emocje poprzez płacz, krzyk,
śmiech, gwałtowne opuszczenie zajęć, co staje się tematem do
omówienia.
Chętnie uczęszczanymi zajęciami przez chorych na
jadłowstręt psychiczny są zajęcia ruchowo–taneczne
(choreoterapia) . Ich celem jest poprawa w zakresie
funkcjonowania społecznego oraz podniesienie sprawności ruchowej.
Stosuje się w niej zasadę stopniowania złożoności ruchów, od
wykonywania pojedynczego, potem parami a następnie łącząc je w
bardziej złożone kompleksy ruchowe. Dużo uwagi przywiązuje się do
indywidualnych możliwości pacjenta. Zajęcia ruchowe powodują
rozluźnienie, dają możliwość wyrażania ciałem emocji, przyjemności,
satysfakcji z wysiłku. Ćwiczenia taneczne prowadzone są ze zwróceniem
szczególnej uwagi na komunikację i współdziałanie uczestników grupy.
Ważny jest również podkład muzyczny i tempo zajęć.
Leczenie jadłowstrętu psychicznego bywa trudne, wymaga
stosowania różnych form terapii. Ważnym elementem procesu terapii
jest sformułowanie kontraktu terapeutycznego, czyli zasad i warunków,
na jakich może być prowadzona i celu jaki ma być osiągnięty.
Rozpatrując leczenie anoreksji psychicznej należy
podkreślić znaczenie związku terapeutycznego, jaki nawiązuje się
pomiędzy pacjentem a osobą prowadzącą leczenie.
Osoby pracujące z chorymi na jadłowstręt psychiczny
oceniają pracę z nimi jako “powolną i przedstawiającą nie
zawsze zadowalające efekty”. Uważają oni, “że wewnętrzny
świat wielu z tych osób przepełniony jest złością i strasznymi
postaciami”. Zdarza się wywołać lub rozpocząć jakąś zmianę, jak
na przykład pomoc w wyjściu z wycofania się.
Dotychczasowe doświadczenia terapeutów pozwalają na
sformułowanie pewnych uniwersalnych zasad, które można ująć
następująco:
Każdy pacjent wymaga indywidualnego podejścia
uwzględniającego obraz kliniczny, przebieg i czas trwania choroby,
problematykę indywidualną i rodzinną, motywację do leczenia i zakres
współpracy.
Leczenie powinno być rozpoczynane jak najwcześniej.
Terapia winna obejmować różnorodne obszary
funkcjonowania chorego.
Podstawowym elementem procesu terapii jest
nawiązanie więzi terapeutycznej i ustalenie właściwych zasad
kontraktu terapeutycznego.
W procesie leczenia wskazane jest korzystanie z
różnorodnych metod terapeutycznych.
W przypadku nieskuteczności danego podejścia należy
zmienić tryb i formy terapii.
W leczeniu powinien brać udział zespół
interdyscyplinarny złożony z przedstawicieli różnych zawodów.
oferty terapeutyczne: ZOBACZ
(www.logos.pomorze.pl/oferty)
Opr. Władysław Pitak- psychoterapeuta rodzinny
|